Παγκόσμια οικονομική κρίση (τι με κόφτει εμένα;)

Δεν ξέρω αν το άκουσες αγαπητέ φίλε αλλά η τέταρτη μεγαλύτερη επενδυτική τράπεζα της γης, η αμερικάνικη Lehman Brothers φαλίρισε μετα από 158 χρόνια ιστορίας. Μάλλον στο άκουσμα αυτής της είδησης δυο απορίες σου γεννιούνται, πρώτον "πως γίνεται να φαλιρίσει μια τράπεζα;" και δεύτερον "τι με νοιάζει εμένα;". Επέτερεψε μου να σου απαντήσω στις δυο αυτές ερωτήσεις.
1. "Πως γίνεται να φαλιρίσει μια τράπεζα;"
Για να κάνω ακόμα πιο έντονο το ερώτημα, θα ρωτήσω πως γίνεται να φαλιρίσει μια τράπεζα τόσο μεγάλη που κατάφερε και ξεπέρασε τον αμερικάνικο εμφύλιο, δυο παγκοσμίους πολέμους και τα κραχ του 1929 και του 1987. Η απάντηση περικλύεται σε δυο λέξεις: χρηματοοικονομικά παράγωγα.
Τι είναι τα παράγωγα; είναι επενδυτικά προϊόντα τα οποία χτίζονται πάνω σε άλλα χρηματοοικονομικά αγαθά (μετοχές, ομόλογα, προϊόντα, δάνεια). Θα σου ξεκαθαρίσω την θολούρα με ένα παράδειγμα. Η πιο απλή μορφή παραγώγου είναι το δικαίωμα μετοχής (stock option) το οποίο δίνει στον αγοραστή του το δικαίωμα, αλλά όχι την υποχρέωση, να αγοράσει ή να πουλήσει ένα συγκεκριμένο αριθμό μετοχών σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία στο μέλλον, σε συγκεκριμένη τιμή. Ας υποθέσουμε τώρα οτι έχεις €100.000 και δυο επενδυτικές επιλογές, Α να αγοράσεις 5000 μετοχές της εταιρείας ΧΨΖ, που σήμερα κοστίζουν €20, ή Β να αγοράσεις δικαιώματα αγοράς μετοχών της ΧΨΖ, τα οποία κάποια επενδυτική τράπεζα σου πουλάει προς €1 το κομμάτι, δηλαδή μπορεί να αγοράσεις 100.000 δικαιώματα αγοράς. Ας πάρουμε 2 σενάρια, ένα ανόδου της τιμής και ένα πτώσης της τιμής. Η αρχική σου επένδυση είναι και στις 2 περιπτώσεις €100.000. Έστω λοιπόν πως η τιμή πάει από τα €20 στα €22. Αν είχες αγοράσει μετοχές τα κέρδη σου είναι 22-20=€2/μετοχή, συνολικά €10.000 . Αν είχες αγοράσει δικαιώματα, τότε θα εξασκούσες το δικαίωμα και η τράπεζα θα σου πωλούσε 100.000 μετοχές της εταιρείας ΧΨΖ, τις οποίες εσύ αυτόματα θα πωλούσες στην χρηματιστηριακή τους αξία των €22 με συνολικό κέρδος €100.000. Αν τώρα η τιμή έπεφτε στα €19, τότε με την αγορά μετοχών θα έχανες €5000, δηλαδή αν ρευστοποιούσες τις μετοχές σου θα έπερνες €95.000, ενώ με την αγορά δικαιωμάτων, απλά δεν θα εξασκούσες το δικαίωμα σου και θα έχανες €100.000! Καταλαβαίνεις λοιπόν πως τα χρηματοοικονομικά παράγωγα προσφέρουν τεράστια κέρδη και τεράστιες απώλειες. Τα όποια δικά σου κέρδη όμως είναι ισόποσες απώλειες μιας τράπεζας και αντίστροφα. Παίζονται πολλά λεφτά λοιπόν σε παράγωγα; Κρατήσου γιατί το νούμερο είναι ασύλληπτο. Οι συνολικές ανοιχτές θέσεις τον Ιούνιο του 2008 είναι $53 τρις!!! Ναί 53.000.000.000.000 ηταν τα χρήματα που έχουν παιχτεί (γιατί περί τζόγου πρόκειται ως ένα βαθμό) στην αγορά παραγώγων, παγκοσμίως. Υπό κανονικές συνθήκες οι επενδυτικές τράπεζες είναι οι κερδισμένοι του παιχνιδιού γιατί μπορούν καλύτερα από τους επενδυτές να υπολογίσουν τον κίνδυνο. Απλά θα σου πώ πως το 1997 μια από τις ιστορικότερες βρετανικές τράπεζες η Barings, χρεοκώπησε γιατί ένας και μόνο dealer της στην Σιγκαπούρη πήρε πολύ μεγάλες θέσεις υπέρ του Ιαπωνικού νομίσματος. Και μετά έγινε ο σεισμός στο Kobe της Ιαπωνίας το γιεν κατρακύλησε και η τράπεζα φαλίρησε, χάρι στην απληστία - ανοησία - ασυδοσία, ενός και μόνο ανθρώπου. Βάλαμε καθόλου μυαλό από τότε. Λίγο, αν σκεφτεις πως έχουν γίνει τεράστιες προσπάθειες ερευνητικά, στον υπολογισμό του κινδύνου που συνεπάγονται θέσεις σε παράγωγα. Όμως ο αριθμός των παραγώγων αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο και για πολλά από αυτά είναι αδύνατος ο ακριβής υπολογισμός των κινδύνων, άρα και ο έλεγχος των καθαρών θέσεων της τράπεζας.
Τι συνέβη λοιπόν. Οι στεγαστικές τράπεζες στην αμερική (Fannie Mae, Freddie Mac...) την προηγούμενη δεκαετία έδιναν αφιδώς στεγαστικά δάνεια, ακόμα και σε ανθρώπους που με αυτά που έβγαζαν αποκλέιεται να είχαν να πληρώσουν τις δόσεις. Ταυτόχρονα έχτισαν πάνω σε αυτά τα δάνεια παράγωγα και άρχιζαν να πωλούν τα δικαιώματα αυτά σε πενδυτικές τράπεζες ώστε να αντισταθμιστεί ο κίνδυνος. Ξαφνικά ο κοσμάκης, χάρης στα δάνεια βρέθηκε με εύκολο χρήμα και άρχισε να αγοράζει σπίτια, αυξήθηκε η ζήτηση και οι τιμές των σπιτιών πήγαν στα ύψη. Όταν όμως αυτοί οι άνθρωποι κλήθηκαν να πληρώσουν τις δόσεις τους, δεν είχαν τα απαραίτητα κεφάλαια οπότε άρχισαν μαζικά να πωλούν τα σπίτια που είχαν αγοράσει. Η υπερπροσφορά σπιτιών, μαζί με την αρνητική οικονομική κατάσταση οδήγησαν σε κατάρευση της αγοράς οικίας στην Αμερική. Έτσι όμως πολλοί δεν κατάφεραν να να βρούν χρήμα για να πληρώσουν τα δάνεια, αφού για παράδειγμα, ένα σπίτι που αγόρασαν $500.000 πριν 2 χρόνια, με υψηλότοκο δάνειο, το πούλησαν φέτος $300.000. Αυτοί οι άνθρωποι χρεωκόπησαν και μαζί τους έχασαν τα χρήματα τους οι τράπεζες που τους δάνεισαν και συνεπακόλουθα οι χρεωμένες τράπεζες δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους απο τα παράγωγα παρασέρνοντας στον γκρεμό τις επενδυτικές τράπεζες. 'Ενα κανονικό ντόμινο δηλαδή που οφείλεται στην απερίσκεπτη χρηματοδότηση νοικοκυριών με δάνεια τα οποία προφανώς δεν μπορούσαν να καλύψουν.
2. "Και τι με νοιάζει εμένα;"
Η απάντηση εξαρτάται από την σκοπιά που το βλέπεις. Καταρχάς κανείς δεν ξέρει αν η κατάσταση έπιασε πάτο ή τα χειρότερα έπονται. Κάτι ακούγεται πως η ΑΙG, η μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία της γης είναι ένα βήμα πριν την χρεοκοπία και αυτή. Αυτή η κατάσταση θα οδηγήσει σε περετέρω ύφεση αφού οι τράπεζες δεν θα είναι σε θέση να χρηματοδοτήσουν νέες δουλείες που θα δημιουργήσουν χρήμα και θέσεις εργασίας, άρα και ανάπτυξη. Επιπλέον, στην ανάγκη τους για ρευστό, σε συνδιασμό με τους αυξημένους κινδύνους που διατρέχουν θα οδηγήσει σε αύξηση των επιτοκίων, που θα φέρει σε ακόμα δυσκολότερη θέση όλους τους δανειολήπτες. Από την άλλη δημιουργεί απίστευτες επενδυτικές ευκαιρίες σε αυτούς που έχουν χρήμα. Η ιδανικότερη στιγμή για να επενδύσεις κάπου είναι όταν η τιμή έχει πιάσει πάτο. Φτάνει να ξέρεις πως όντως έχει πιάσει πάτο και πως έχει δυνατά... πνευμόνια για να ξαναβγεί στην επιφάνεια!!